Thuốc giả - ác mộng với những người bệnh trên quả đât
 |
| Hàng nghìn hộp thuốc giả bị tiêu hủy ở Bắc Kinh, Trung Quốc. Ảnh: AFP. |
Tháng 2/2005, một thanh niên 23 tuổi người Myanmar tới bệnh viện với triệu chứng sốt, buồn nôn, ớn lạnh và đau đầu nghiêm trọng. Các bác sĩ chẩn đoán anh này bị sốt rét và kê đơn artesunate, một loại thuốc chống sốt rét rẻ tiền mà những bệnh viện ở Myanmar thường dùng để điều trị căn bệnh này, theo Newsweek.
Thông thường, những triệu chứng của bệnh nhân sốt rét sẽ giảm sau vài ngày uống thuốc, nhưng thanh niên nó lại càng bị nặng hơn. Anh rơi vào cảnh hôn mê, có triệu chứng suy thận và mật độ ký sinh trùng sốt rét trong máu tăng lên. Các bác sĩ tiêm liều artesunate mạnh hơn, nhưng đã quá muộn. Ký sinh trùng đã lan lên não và bệnh nhân tử vong.
Các điều tra viên tiếp đến đã biết thành sốc khi phát hiện ra rằng loại thuốc artesunate mà các bác sĩ kê cho bệnh nhân này chỉ có 20% hoạt chất rất cần thiết để tiêu diệt ký sinh trùng. Nói cách khác, loại thuốc này là giả.
Thông tin về thuốc trị sốt rét giả hối hả lan nhanh, khiến các lãnh đạo địa phương vô cùng tức giận, họ quyết định thu gom artesunate từ những bệnh viện, quầy thuốc và tổ chức triển khai thiêu hủy công khai.
Những bi kịch như vậy không chỉ xảy ra ở Myanmar mà đang là hiện tượng kỳ lạ ngày càng báo động trên thế giới, không riêng gì với thuốc điều trị sốt rét. Năm 2012, một loại thuốc điều trị lao kém chất lượng đã khiến 100 bệnh nhân tại một bệnh viện ở Lahore, Pakistan thiệt mạng, châm ngòi cho làn sóng phản đối tức giận của người dân địa phương. Năm 2013, những quan chức Ấn Độ phát hiện có khoảng 8.000 bệnh nhân tại một bệnh viện ở Himalaya chết trong 5 năm vì sử dụng một loại kháng sinh không tồn tại hoạt chất.
Theo các chuyên gia y tế, bất cứ loại thuốc nào, từ thuốc chống sốt rét cho tới vắc-xin, kháng sinh, thuốc điều trị HIV hay thậm chí là Viagra, đều hoàn toàn có thể bị làm giả. Những kẻ sản xuất thuốc giả thường cho rất ít hoạt chất, thậm chí còn là trộn thêm những phụ gia ô nhiễm và độc hại vào những viên thuốc để bán cho người bệnh.
"Những kẻ sản xuất thuốc giả này thực ra là bọn giết người, chúng gây nên cái chết cho bệnh nhân", Jim Herrington, giáo sư y khoa tại Trường Y tế Công Gillings thuộc Đại học Bắc Carolina, nói. "Người ta thường truy tố những kẻ làm giả túi Gucci hơn là tội phạm sản xuất thuốc giả".
Interpol cho thấy thêm họ đã thu giữ 20,7 triệu viên thuốc giả, kém chất lượng khoảng tầm thời gian|vào năm|vào thời gian năm} 2015, tăng hơn nhiều lần so với 2,4 triệu viên năm 2011. Các chuyên gia tin rằng vấn nạn này ngày càng tăng thêm và ngày càng có khá nhiều tổ chức tội phạm dòm ngó lĩnh vực dược phẩm vì nguyên nhân đơn giản dễ dàng là khủng hoảng rủi ro thấp và lợi nhuận cao.
"Hình phạt cho tội kinh doanh thuốc giả so với buôn lậu ma túy hay buôn người là tương đối nhẹ", Paul Newton, giáo sư dược tại Đại học Oxford, cho biết. Các tổ chức triển khai tội phạm rất có thể kiếm được không ít tiền từ hoạt động làm giả những loại thuốc đang khan hiếm hoặc những biệt dược vô cùng đắt đỏ với những người bệnh.
"Chúng ta thấy vấn đề đó rất thường xuyên, khi nguồn cung cấp khan hiếm, các bệnh viện, phòng khám phải tìm nguồn cung cấp phía bên ngoài và bọn tội phạm sẽ lợi dụng thực trạng nhảy vào", Michael Deats, chuyên gia tại Cục Sản phẩm Y tế và Thuốc Thiết yếu của WHO, nói.
Các Chuyên Viên phòng chống tội phạm trong lĩnh vực y tế cho thấy thêm mỗi năm có từ 100.000 đến một triệu người chết vì sử dụng thuốc giả, nhưng bất kỳ ai|không một ai|không người nào} hoàn toàn có thể biết chính xác số liệu, vì không bác sĩ nào dám chắc hẳn rằng bệnh nhân tử vong là vì thuốc giả. Đó rất có thể là do chẩn đoán bệnh sai, hoặc thuốc điều trị là thật nhưng được sử dụng quá muộn. Chính vì lẽ đó, hành vi sản xuất và lưu hành thuốc giả càng khó phát hiện hơn.
Mạng lưới dược phẩm bẩn
 |
| Một sĩ quan công an Campuchia bên số dược phẩm giả bị tịch thu. Ảnh: Alamy. |
Ngành công nghiệp dược toàn cầu là những mạng lưới vô cùng phức tạp, xen kẹt qua nhiều quốc gia. Một viên thuốc rất có thể trải qua hàng chục nước trong dây chuyền sản xuất, tạo điều kiện cho các tổ chức tội phạm tuồn thuốc giả vào hệ thống phân phối.
Chẳng hạn như hóa chất tổng hợp ở Trung Hoa có thể kết hợp với tá dược ở Ấn Độ rồi được đóng gói ở Mexico trước khi chuyển tới hãng dược ở Canada. Các đường dây sản xuất thuốc giả cũng thường xây dựng những mạng lưới toàn cầu.
Năm 2013, một người nam nhi Puerto Rico bị phán quyết hai năm tù vì bán hàng trăm nghìn hộp thuốc giả trên mạng. Người này là đầu mối ở Mỹ liên hệ với một đường dây chuyên sản xuất thuốc giả do Bo Jiang, quốc tịch Trung Quốc, cầm đầu. Bo xuất hiện thêm lần cuối ở New Zealand trước khi đào tẩu khỏi lệnh truy nã của nhà chức trách.
Hoạt động ở tầm nước ngoài của những đường dây thuốc giả này khiến việc quản lý dược phẩm gặp không ít khó khăn. "Rất ít trong 196 đất nước trên trái đất có các đơn vị chuyên biệt đối phó với tội phạm trong lĩnh vực dược phẩm", Aline Plancon, trợ lý giám đốc chương trình chống làm giả dược phẩm và tội phạm y tế của Interpol, giải thích. "Nhiều nước không thể thi hành quy định trong nghành nghề dịch vụ này vì không đủ năng lực chuyên môn hoặc ngân sách".
Khi nhập khẩu một loại thuốc nào đó, nhà chức trách nước thường trực thường kiểm tra hồ sơ, sách vở và giấy tờ để xác minh tính hợp pháp của dược phẩm, cũng tương tự triển khai kiểm tra tại chỗ bao bì, thành phần và hình dạng của những loại thuốc. Tuy nhiên, tội phạm thường sử dụng giấy tờ giả cho các lô thuốc của tôi để qua mặt cơ quan chức năng. WHO ước tính khoảng tầm 30% đất nước trên trái đất không tồn tại cơ quan cai quản dược phẩm có tính năng giống như như Cơ quan cai trị Thuốc và Thực phẩm Mỹ (FDA).
Đây thường là những giang sơn đang phát triển có nguồn nhân lực tương tự như ngân sách hạn chế, những số ấy|trong các số đó|trong đó|trong những số ấy|trong những số đó|trong số ấy|trong số đó} nhiều nơi những quan chức chuẩn bị sẵn sàng nhận tiền hối lộ để buông lỏng quản lý những khâu nhập khẩu thuốc.
Báo cáo năm 2014 của Liên ủy Đánh giá và Giám sát Chống Tham nhũng Độc lập cho biết ở Afghanistan, những quan chức Bộ Y tế "gạ gẫm tiền hối lộ cho những hoạt động ngoài tính năng nghĩa vụ và quyền lợi của mình mà hiếm khi bị phát hiện". Một quan chức Trung Quốc cũng trở thành tử hình trong năm 2007 sau khi nhận tiền hối lộ để trải qua nhiều loại thuốc chưa qua kiểm nghiệm.
Ở Ấn Độ, giang sơn xuất khẩu 15 tỷ USD dược phẩm mỗi năm, thuốc giả cũng đang là 1 trong những vấn nạn nghiêm trọng. WHO ước tính cứ 5 viên thuốc sản xuất ở Ấn Độ thì có một viên là giả. Một khảo sát điều tra năm 2010 của các hãng dược ở New Delhi cho thấy 12% mẫu thuốc mà họ thu thập không đạt chất lượng, theo NYTimes.
Trong khi đó, Tổ chức Kiểm soát Tiêu chuẩn Thuốc Trung ương, cơ quan quản lý dược phẩm của nước này, chỉ có 323 nhân viên, bằng 2% so với quy mô của FDA, trong khi họ chỉ có thẩm quyền quản lý những loại thuốc mới. Những thuốc đã lưu hành trên 4 năm thuộc quyền đo lường của Bộ Y tế, nơi có không ít quan chức tham nhũng hoặc thiếu trình độ chuyên môn để cai quản ngành dược phẩm vốn rất phức tạp.
Thuốc giả cũng rất có thể kiếm được đường len vào các đất nước giàu sang và có chế tài nghiêm ngặt như Mỹ và Anh, khi bệnh nhân hay phòng khám đặt mua thuốc qua mạng. Các nghiên cứu cho biết khoảng tầm 90% thuốc đặt mua qua mạng có xuất xứ khác với thông tin đăng trên website, đa số là từ những non sông có khối hệ thống cai trị y tế lỏng lẻo.
Giải pháp
 |
| Biển báo "Không bán thuốc giả" tại một hiệu thuốc ở Macau, Trung Quốc. Ảnh: Alamy. |
Các Chuyên Viên cho rằng để chống lại vấn nạn thuốc giả cần sự phối hợp tốt hơn giữa những tổ quốc trên thế giới. Amir Attaran, giáo sư luật và dược tại Đại học Ottawa, Canada đề nghị xây dựng một hiệp định quốc tế, trong {các số ấy|trong các số đó|trong đó|trong những số ấy|trong những số đó|trong số ấy|trong số đó} các nước ký kết nhất trí một bộ luật chung chống lại nạn sản xuất, buôn bán thuốc giả.
"Có một loạt hiệp định về hàng không dân dụng mà bất cứ nước nào cũng tham gia nếu như muốn máy bay của tôi cất cánh. Để sâu sát tiêu chuẩn dược phẩm toàn cầu, tất cả chúng ta cần một hệ thống tương tự như để trừng phạt những tổ quốc không kiểm soát được chất lượng thuốc", Attaran nói.
Từ năm 2011, nhiều nước đã ký công ước Medicrime nhằm mục đích hình sự hóa hành vi làm giả dược phẩm. Tuy nhiên đây mới chỉ là văn kiện không chính thức và chưa được rất nhiều non sông mặn mà thực hiện. Theo Attaran, những nước có ngành dược phẩm đem đến góp sức lớn cho nền kinh tế tài chính như Brazil, Ấn Độ chưa thực sự quyết tâm triển khai các quy định trong công ước.
Ở cấp độ vi mô, nhiều nhà khoa học và công nghệ cũng đang chung sức giúp người dân những nước đang cách tân và phát triển chống lại vấn nạn thuốc giả. Thiết bị kiểm tra cầm tay CD-3 do FDA phát minh được xem là một chiến thuật công dụng để giúp những nhà cai trị mau lẹ phân biệt thuốc thật thuốc giả mà không phải gửi mẫu tới các phòng thí nghiệm và chờ đón trong thời hạn dài.
CD-3 phát ra ánh sáng cực tím và hồng ngoại chiếu lên viên thuốc và bao bì để rất có thể khẳng định thành phầm có phải là chính hãng hay không. Thiết bị này rất dễ sử dụng, với cái giá chỉ tầm 1.000 USD và có tác dụng cao đến cả ngạc nhiên.
Năm 2012, Patricia Tabernero, phân tích viên thuộc Mạng lưới Chống Sốt rét Toàn cầu, đã bí mật thu thập các loại thuốc chống sốt rét được bán tại Lào và hướng dẫn những quan chức địa phương cách sử dụng CD-3 để phân biệt thuốc giả. Họ thâu tóm kỹ thuật này rất nhanh và phân biệt được gần như 100% thuốc giả nhờ thiết bị CD-3.
Tuy nhiên, để phân biệt được thuốc giả, CD-3 cần phải có mẫu thuốc thật để đối chứng, điều vốn rất khó tiến hành ở những nước đang phát triển, nơi những biệt dược hiếm hoi hoi. Chỉ khi CD-3 được sử dụng rộng rãi, FDA mới rất có thể link nghiêm ngặt hơn với những nhà sản xuất thuốc để xây dựng một hệ thống đăng ký thuốc hoàn chỉnh.
Một chiến thuật công nghệ thấp cũng đang rất được vận dụng là tem phủ cào. Người mua thuốc sẽ cào lớp tem phủ trên vỏ thuốc để đưa dòng chữ và số trên đó, nhắn tin nhắn đến một đầu số nhất định. Tin nhắn phản hồi sẽ cho họ biết sản phẩm này còn có phải là thuốc thật hay không.
Hạn chế của giải pháp này, tương tự như của thiết bị CD-3, là chúng không hỗ trợ bức tốc khối hệ thống cai trị dược phẩm, cũng không vạch mặt được những kẻ sản xuất thuốc giả. Nhiều chuyên gia cho rằng nếu những nước trên nhân loại không xây dựng được một hệ thống cai quản thuốc hiệu quả, những kẻ làm dược phẩm giả vẫn sẽ còn đất sống và trục lợi trên nước mắt của người bệnh.
Trí Dũng
